สะพานนรรัตน์สถาน: จุดเชื่อมต่อสำคัญสองฝั่งคลองบางลำพู
24/09/2567
25
#สะพานนรรัตน์สถาน : จุดเชื่อมต่อสำคัญสองฝั่งคลองบางลำพู
.
วิถีชีวิตของผู้คนมีความผูกพันกับสายน้ำมาตั้งแต่อดีต จะเห็นได้ว่าการสร้างบ้านแปงเมืองนับแต่อดีต จวบจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ล้วนเลือกสรรพื้นที่บริเวณริมแม่น้ำเป็นสำคัญ ตั้งแต่มีการขุดคลองรอบกรุง ในสมัยรัชกาลที่ 1 เพื่อกำหนดขอบเขตบริเวณของพระนคร และเป็นแนวปราการป้องกันอริราชศัตรู อีกบทบาทหนึ่งที่สำคัญ คือ เป็นเส้นทางหลักที่ผู้คนใช้ในการเดินทางสัญจร นอกจากนี้ยังมีการสร้างสะพานข้ามคูคลองหลายแห่งเพื่อประโยชน์ในการเดินทางเชื่อมต่อระหว่างผู้คน และการติดต่อค้าขาย
.
จนกระทั่งเกิดการขยายตัวของเมือง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคลองผดุงกรุงเกษม เพื่อขยายอาณาเขตของพระนครให้กว้างขึ้น และมีการตัดถนนหลายสาย เช่น ถนนเจริญกรุง ถนนตรง ถนนบำรุงเมือง ถนนเฟื่องนคร การติดต่อค้าขายกับต่างชาติเริ่มมีบทบาทสำคัญ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงจากชุมชนริมน้ำ เปลี่ยนเป็นการสร้างตึกแถวตามแนวถนน จนเกิดเป็นย่านชุมชนการค้าต่าง ๆ
.
จวบจนในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่ รัชกาลที่ 5 มีการปรับปรุงพระนครครั้งใหญ่ประกอบกับการขยายตัวของเมือง ส่งผลให้พื้นที่บริเวณพระนคร และย่านบางลำพู เกิดการเปลี่ยนแปลงลักษณะทางกายภาพที่สำคัญ มีการตัดถนนและขุดคลองเพิ่มขึ้นหลายสาย มีการตัดถนนใหม่ซ้อนทับลงไปบนโครงข่ายคูคลองดั้งเดิม การขยายตัวของเมืองในสมัยนี้เป็นจุดเปลี่ยนวิถีชีวิตที่สำคัญ ส่งผลให้มีการสร้างสะพานที่มั่นคงถาวรขึ้นเป็นจำนวนมาก เพื่อเชื่อมต่อถนนสายต่าง ๆ และสอดรับกับการขยายตัวของชุมชนเมือง หนึ่งในสะพานที่ถูกสร้างขึ้นในย่านบางลำพูนั้นก็คือสะพานนรรัตน์สถาน #สะพานเหล็กโค้งข้ามคลองบางลำพู
#สะพานนรรัตน์สถาน เป็นสะพานข้ามคลองรอบกรุง ที่ตั้งอยู่ในย่านบางลำพู บริเวณที่ชาวบ้านเรียกกันว่าคลองบางลำพู สร้างเมื่อ พ.ศ. 2422 เป็นจุดเชื่อมต่อที่สำคัญสำหรับให้คนทั้งสองฟากใช้สัญจรไปมา แต่เดิมสะพานข้ามคลองบางลำพู ที่ตั้งอยู่ใกล้บ้านพระยานรรัตนราชมานิตยและยังไม่มีชื่อเรียก สร้างขึ้นตามแบบสะพานดั้งเดิมที่ใช้ไม้ซุงมาตอกติดกันเป็นแพเพื่อรองรับพื้นไม้กระดาน จากนั้นใน พ.ศ. 2439 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รื้อสะพานไม้ และสร้างสะพานขึ้นใหม่ โดยสร้างเป็นสะพานเหล็กโค้ง แล้วเสร็จใน พ.ศ. 2442 และได้รับพระราชทานนามว่า “สะพานนรรัตน์สถาน” เพื่อเป็นเกียรติแก่เจ้าพระยานรรัตราชมานิตย (โต มานิตยกุล) ซึ่งมีนิวาสสถานอยู่ในบริเวณนั้น
.
แม้ว่าจะมีชื่ออย่างเป็นทางการ แต่ชาวบ้านทั่วไปมักนิยมเรียก “สะพานเหล็กโค้ง” ตามลักษณะของราวสะพาน ดังปรากฏข้อความในหนังสือกรุงเทพฯ เมื่อวานนี้ ความว่า “…ถนนจักรพงษ์ตั้งต้นจากสะพานเสี้ยวยาวไปจนจดถนนพระสุเมรุ บางลำพู ซึ่งข้ามฟากไปก็เป็นประตูเมืองเก่าชรา บานประตูขาดหายครึ่งหนึ่ง ออกประตูไปก็เป็นสะพานนรรัตน์สถาน ซึ่งชาวบ้านเรียกสะพานโค้ง เพราะมีโครงเหล็กเป็นครึ่งวงกลมสูงใหญ่อยู่สองข้างราวสะพาน...”
.
จนกระทั่ง พ.ศ. 2486 สะพานเหล็กโค้ง ถูกรื้อถอนแล้วสร้างใหม่เป็นสะพานคอนกรีตเสริมเหล็กราวสะพานเป็นคอนกรีต ปลายสุดของสะพานทั้งสองฝั่งเป็นเสาคอนกรีตทรงสอบสูง ด้านบนติดประดับโคมไฟ บริเวณกึ่งกลางสะพานทั้งสองฝั่งมีข้อความว่า “สะพานนรรัตน์สถาน พ.ศ. 2486” สะพานเหล็กโค้งจึงหายไป คงเหลือไว้เพียงชื่อสะพานนรรัตน์สถาน และมีลักษณะสะพานเป็นสะพานคอนกรีตดังปรากฏในปัจจุบัน
.
สะพานนรรัตน์สถานเปรียบเสมือนสัญลักษณ์ที่แสดงให้เห็นถึงพระปรีชาสามารถของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างสะพานขึ้น เพื่อความเจริญมั่นคงของพระนคร และเชื่อมต่อเส้นทางคมนาคมทั้งทางบกและทางน้ำ อันก่อให้เกิดประโยชน์ทางด้านเศรษฐกิจและสังคม สอดรับกับการขยายตัวของบ้านเมืองในขณะนั้น ปัจจุบันแม้สะพานเหล็กโค้งจะถูกรื้อถอนไปแล้ว หากแต่เรื่องราวความเป็นมา เทคโนโลยีทางวิศวกรรม และรูปแบบศิลปกรรมยังคงเป็นที่น่าสนใจ พิพิธบางลำพูได้ตระหนักถึงความสำคัญและคุณค่าของสะพานแห่งนี้ จึงจัดให้มีแบบจำลองของสะพานนรรัตน์สถาน เพื่อบอกเล่าเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ของชุมชนบางลำพู ชุมชนเก่าแก่ที่เต็มเปี่ยมไปด้วยมนต์เสน่ห์ทางวัฒนธรรม
1 . กรมศิลปากร. สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ฟิล์มกระจกจดหมายเหตุ หนึ่งพันภาพประวัติศาสตรรัตนโกสินทร์ เล่ม 2 เฉลิมฟิล์มกระจก ฉลองมรดกความทรงจำแห่งโลก. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์พบลิชชิ่ง. 2563.
2. กรมศิลปากร. สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ, เอกสารเย็บเล่มกระทรวงนครบาลรัชกาลที่ 5 ร.5. น.1/5 เรื่อง ความเห็นกรมหมื่นนเรศรวรฤทธิ์ว่าด้วยเรื่องคลองและสะพานข้ามคลอง (ร.ศ. 1.6-4 ธันวาคม 110).
3. ชัย เรืองศิลป์. ประวัติศาสตร์ไทย สมัย พ.ศ. 2352 – 2453. กรุงเทพฯ : ศิลปะบรรณาคาร, 2545.
4. ราตรี ธันวารชร. “นาย ต.เง๊กชวน*แห่งห้าง ต. เง๊กชวน” ใน วรรณวิทัศน์ ปีที่ 8 (พฤศจิกายน 2551) : 185 – 200.
5. สำนักการโยธา กรุงเทพมหานคร. จดหมายเหตุเล่าเรื่องสะพานเมืองบางกอก เล่ม 1. (ม.ป.พ). 2558.
ตามอ่านบทความฉบับเต็มได้ที่ : http://banglamphumuseum.treasury.go.th/.../article...สะพานนรรัตน์สถาน : จุดเชื่อมต่อสำคัญสองฟากฝั่งคลองบางลำพู
